De Romeinen en hun persoonlijke hygiëne
Het gebruik van zeep douchegel of badschuim lijkt voor ons heel normaal Het assortiment in alle geuren en kleuren dat we in onze winkels aantreffen is gewoon overrompelend. Ooit was dit echter anders. Nog niet zo heel lang geleden gebruikte men gewone witte of bruine zeep. In de Romeinse tijd waren de welriekende zeepjes of gels totaal ongekend.
Een welgestelde, Romeinse burger waste iedere dag de armen, benen en gezicht. Iedere week nam men een volledig bad. Ze gebruikten in plaats van zeep een spons (spongia) en andere schurende producten zoals puimsteen (pumex) om de poriën goed te reinigen. Er werden ook nog andere reinigingsmiddelen aangewend, zoals struthium (een extract van de wortels van zeepkruid), creta fulonica (een kleiproduct), soda of aphronitrum en lomentum (een mengsel van het meel van bonen of eikels met gedroogde, gemalen slakkenhuisjes).
Vanaf de derde eeuw voor Chr. ging het gewone volk voor het wekelijkse bad naar naar een openbaar badhuis (balnea) of badcomplex (thermae). Rijke burgers hadden een eigen bad (lavatrina) in hun huis of in hun villa op het platteland.
De toegang tot de thermen was redelijk goedkoop, zodat zelfs de minder gegoede burger er gebruik van kon maken. Tijdens de Republiek en het begin van de keizertijd waren de thermen gemengd, maar vanaf keizer Hadrianus werd dit, na enkele schandalen verboden. Hierdoor gingen mannen en vrouwen vanaf dan op verschillende tijdstippen baden.
De publieke badgebouwen hadden allemaal dezelfde drie ruimtes (tepidarium, frigidarium en caldarium). Afhankelijk van de grootte van de thermen kon het nog enkele toevoegingen krijgen. Bij het binnenkomen vond men eerst een kleedkamer (apodyterium) met kastjes voor de kleren. Handdoeken waren ook voorzien.
Het tepidarium was een lichtjes verwarmde grote hal waar men in lauw water kon baden. Het frigidarium was het koude bad. Het frigidarium was meestal in open lucht. Het caldarium of hete bad werd warm gehouden door de zon en een vloerverwarmingssysteem, het zogenaamde hypocaustum. Het caldarium bevatte een fontein (labrum) om de handen en het gezicht te wassen.
Ook was er dikwijls een stoombad, het sudatorium. Het sudatorium (sudor = zweet) was een kleine ronde, in baksteen gebouwde, zweetruimte. De temperatuur was hoger dan in het caldarium omdat het een eigen stookplaats had die extra warmte door de geperforeerde vloer doorliet en die door een slaaf nat werd gehouden werd. Door de hete vloer liepen de bezoekers op een soort houten slippers. De luchtvochtigheid in die ruimte was vrij hoog, ongeveer 75%. Een temperatuur van 50°C was voldoende voor het zweeteffect. Middels een klep in het koepelvormige dak kon de temperatuurge regeld worden.
Rond de thermen was er een porticus met winkels. Binnen bevonden zich tuinen, een gymnasium, massagekamers, een bibliotheek en een museum. Er werkten verschillende slaven met elk hun eigen taak. Zo waren er de capsarii die de ingang bewaakten en op de kleren letten. De fornacarii zorgden voor de vloerverwarming. De unctoren masseerden en de dropacisten epileerden bepaalde lichaamsdelen met pincetten of dropax (een soort gips) .
Na het bad schraapte men het vuil van het lichaam met een strigilis en besprenkelde men zichzelf met geparfumeerde oliën om de huid te verzachten. De grote thermen hadden een speciale kamer, unctuarium of eleothesium genoemd, vol grote parfumflessen zodat men er zijn favoriete geur kon uitkiezen. Veel archeologische vondsten in thermae zijn dan ook parfum- of badolieflesjes.
Drs. Christiaan Janssens
Bronnen
Nielsen I. Thermae et balnea: the architecture and cultural history of Roman public (Aarhus 1992).
Fikret K. Yegül, Baths and Bathing in Classical Antiquity (1995).
Roy Bowen Ward, “Women In Roman Baths”, in: The Harvard Theological Review Vol. 85, №2 (1992) 125–147
Websites
Originally published at http://www.akwa.be/blog-prive-sauna-akwa/de-romeinse-badcultuur/.